Çift dillilik, iki veya daha fazla dil konuşabilme ve anlayabilme yeteneği, giderek daha entegre hale gelen dünyamızda yaygın bir olgudur. Çift dilliliğin bilişsel ve sosyal yararları iyi araştırılmış konulardan bazılardır, bununla birlikte dikkat üzerindeki etkisi de önemli bir ilgi ve araştırma alanıdır. Gelin birlikte çift dillilik ve dikkat arasındaki karmaşık ilişkiyi keşfedelim ve çift dilli olmanın getirdiği bilişsel avantajları mercek altına alalım.
Çalışmalar, çift dilli bireylerin tek dilli olanlara göre belirli bilişsel avantajlara sahip olduğunu tutarlı bir şekilde göstermiştir. Bu avantajların en belirgin olanı gelişmiş dikkat kontrolüdür. Dikkat, çeşitli alt bileşenlere ayrılabilir ve çift dilliliğin bunların birkaçını, seçici dikkat, dikkat değiştirme ve sürekli dikkat dahil olmak üzere etkilediği bulunmuştur.
Bu becerileri teker teker inceleyecek olursak, seçici dikkat, dikkat dağıtıcı unsurları filtreleyerek belirli bir uyarıcıya odaklanma yeteneğidir. Çift dilliler bu dikkat yönünde üstün başarı gösterme eğilimindedir. Bialystok (2001) tarafından yürütülen çalışma gibi araştırmalar, çift dilli bireylerin seçici dikkat gerektiren görevlerde tek dillilerden sıklıkla daha iyi performans gösterdiğini göstermiştir. Bu yüksek seçici dikkat becerisi, sürekli olarak diller arasında geçiş yapma ve o sırada konuşulmayan dilin kafa karıştırmasını engelleme ihtiyacına ve alışkanlığına bağlanabilir.
Buna karşın dikkat değiştirme, aynı zamanda bilişsel esneklik olarak da bilinir, farklı görevler veya düşünce süreçleri arasında etkin bir şekilde geçiş yapma kapasitesidir. Çift dilli bireyler, dikkat değiştirme gerektiren görevlerde üstün performans sergiler. Bu, sürekli olarak diller arasında geçiş yaparken aldıkları pratiğe bağlıdır, ki bu da uygun dil ve kültürel bağlamla etkileşime geçmek için hızlı bilişsel esneklik gerektirir (Bialystok, 2009).
Sürekli dikkat ise uzun bir süre boyunca belirli bir bağlam veya uyarıcıya odaklanmayı sürdürmeyi içerir. Çift dilliler bu alanda tutarlı bir şekilde tek dillileri geçmese de, görev birden fazla dil ile ilgili ipucunu sürekli izlemeyi gerektirdiğinde avantajlı olduklarına dair delil vardır (Chung-Fat-Yim ve diğerleri, 2023).
Dikkat kontrolündeki çift dilli avantaj, beyinin plastisitesiyle alakalı olabilir. Çünkü birden fazla dili öğrenmek ve kullanmak, özellikle dikkat ve bilişsel kontrolle ilişkili bölgelerde beyinde yapısal ve işlevsel değişikliklere yol açar (Vaughn ve diğerleri, 2019).
FMRI ve EEG gibi teknikleri kullanan nörogörüntüleme çalışmaları, çift dilliliğin dikkat üzerindeki etkisinin nöral temelleri hakkında önemli ölçüde fikir sağlamıştır. Çift dilli bireyler, genellikle anterior singulat korteks (ACC), prefrontal korteks ve kaudat çekirdek dahil olmak üzere belirli beyin bölgelerinde artmış gri madde yoğunluğu sergiler. Bu yapısal farklılıkların, özellikle birden fazla dil sistemini aynı anda yönetme ihtiyacını yansıttığı düşünülmektedir (Abutalebi ve Green, 2012).
Ayrıca, fMRI çalışmaları, çift dillilerin dikkatle ilişkili görevler sırasında farklı beyin aktivasyon desenleri sergilediğini ortaya koymuştur. Çift dilliler, seçici dikkat ve dikkat değiştirme gerektiren görevler için hayati olan bilişsel çatışmaları çözerken ACC’yi daha etkili bir şekilde çalıştırır (Abutalebi ve Green, 2012). Bu daha yüksek ACC aktivitesi, dikkat kontrolündeki çift dilli avantajına katkıda bulunan ana faktörlerden biri olarak düşünülmektedir.
Çift dilliliğin bilişsel faydaları, özellikle dikkat kontrolü alanında, çeşitli alanlarda pratik neticelere sahiptir. Eğitim kurumları, dil edinimi ve çift dilliliğin gelişimini teşvik eden müfredat ve öğretim yöntemleri tasarlamak için bu bilgiyi kullanabilir. Ayrıca, yıllar içinde dikkat süremiz, muhtemelen sosyal medyanın hayatlarımızda merkezi bir rol oynamaya başlaması nedeniyle daralmıştır, bu nedenle daha iyi dikkat becerilerine sahip olmak hem bizim hem de çocuklarımız için oldukça önemli olabilir ve bu çalışmalar ebeveynlik ve çocuklarımızın yetiştirilmesine nasıl yaklaştığımız konusunda bizi bilgilendirebilir.
Bu bağlantının derinliklerini keşfettikçe, çift dilliliğin sadece bir dil becerisi olmadığı, çeşitli bağlamlarda dikkati ve bilişsel kontrolü geliştirme potansiyeline sahip bir bilişsel bir değer olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır.
Kaynaklar
✦Abutalebi, J., Della Rosa, P. A., Green, D. W., Hernandez, M., Scifo, P., Keim, R., ... & Costa, A. (2012). Bilingualism tunes the anterior cingulate cortex for conflict monitoring. Cerebral Cortex, 22(9), 2076-2086.
✦Bialystok, E. (2001). Bilingualism in development: Language, literacy, and cognition. New York: Cambridge University Press.
✦Bialystok, E., Craik, F. I., Klein, R., & Viswanathan, M. (2004). Bilingualism, aging, and cognitive control: evidence from the Simon task. Psychology and aging, 19(2), 290–303. https://doi.org/10.1037/0882-7974.19.2.290
✦Bialystok, E. (2009). Bilingualism: The good, the bad, and the indifferent. Bilingualism: Language and Cognition, 12(1), 3–11. https://doi.org/10.1017/S1366728908003477
✦Bialystok, E., Craik, F. I., & Luk, G. (2012). Bilingualism: Consequences for mind and brain. Trends in Cognitive Sciences, 16(4), 240-250.
✦Chung-Fat-Yim, A., Bobb, S. C., Hoshino, N., & Marian, V. (2023). Bilingualism alters the neural correlates of sustained attention. Translational Issues in Psychological Science. Advance online publication. https://doi.org/10.1037/tps0000373
✦Vaughn, K. A., Archila-Suerte, P., & Hernandez, A. E. (2019). Parietal lobe volume distinguishes attentional control in bilinguals and monolinguals: A structural MRI study. Brain and cognition, 134, 103–109. https://doi.org/10.1016/j.bandc.2018.12.001